قبرستان متفقین؛ گورستانی در باغ قلهک تهران

قبرستان متفقین؛ گورستانی در باغ قلهک گورستان متفقین یا گورستان جنگی تهران یکی از زیباترین بناهایی است که تازگی و طراوتی مغایر با معنای «گورستان» دارد. نزدیک به سه هزار متر زمین چمن‌کاری شده که با درختان و گل‌های رنگارنگش، عموما جولانگاه پرندگان است.

در بین گورستان به ترتیب و نظمی خاص، زمین چمن‌کاری و صلیبی قد کشیده و بیش از پانصد سنگ‌قبر به چشم می‌خورد. این گورستان در ضلع جنوبی باغ سفارت بریتانیا در محله قلهک در منطقه ۳ شهرداری تهران واقع است و از خیابان دولت هم یک درب دارد.

این گورستان دیوارهای آجری ساده‌ای دارد و بنای یادبودی کوچک گنبدی شکل و به رنگ فیروزه‌ای با ویژگی‌های معماری ایرانی در پایین آن ساخته شده است. هرسال در روز ۶ ژوئن مراسم یادبودی با حضور سفرای کشورهای مربوطه در این گورستان برگزار می‌شود.

باغ قلهک
باغ قلهک به وسعت بیست هکتار در خیابان شریعتی تهران در حد فاصل خیابان دولت و پل صدر قرار دارد. قلهک یکی از قدیمی‌ترین قریه‌های اطراف تهران است که با گسترش شهر، تبدیل به محله‌ای شد که سرگذشتی پرفراز و نشیب را پشت سر گذاشته و در حال حاضر نیز به‌ دلیل قرار گرفتن باغ قلهک در این منطقه، همچنان مورد توجه است. باغ قلهک بازمانده‌ای سرسبز از منطقه قدیمی قلهک است که روزگاری از سوی محمدشاه قاجار به دولت انگلستان اجاره داده شد. دیوار طولانی این باغ با آجرهای قرمز رنگ بعد از خیابان شهید کلاهدوز (دولت) آغاز می‌شود و تا نزدیکی‌های بزرگراه صدر ادامه دارد. دیوار آجری حاشیه خیابان نیز نشانه خوبی برای یافتن این باغ است.

باغ قلهک از قدیم به‌عنوان اقامتگاه تابستانی سفارت انگلیس در نظر گرفته شده بود؛ اقامتگاهی که بعدها شاهد برگزاری محفل‌ها و جلسات بسیاری شد تا تأثیر فراوانی بر تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران داشته باشد. در گذشته آب قلهک به‌عنوان یکی از آبادی‌های توابع شمیران، از ۷ رشته قنات تأمین می‌شد که مهم‌ترین آنها قنات‌های موجود در باغ سفارت انگلستان بود. این قنات‌ها همچنان در باغ جاری هستند. این اقامتگاه تابستانی با عمارت‌هایی زیبا و امکانات ورزشی و فرهنگی که در طی سال‌های ساخته شده‌اند، به‌صورت یک باشگاه محلی برای انگلیسی‌ها در آمد. در ضلع شمالی این باغ، مؤسسه‌ ایران‌شناسی و مرکز فرهنگی و آموزشی بریتانیا واقع است. این مرکز به مناسبت‌های مختلف نیز جلسات گوناگونی برای انتشار مطالب مختلف درباره ایران‌شناسی برگزار می‌کند.

گورستان متفقین(دولت)
در جنوب این باغ و ضلع شمالی خیابان شهید کلاهدوز (دولت)، گورستان باغ قلهک با دری چوبی و قدیمی و وسعتی چند هزار متری قرار گرفته است. از سردر گورستان و از روی صلیب‌های نصب شده روی قبور و نیز تاریخ‌هایی که روی سنگ‌ها وجود دارد چنین به‌ نظر می‌رسد که این گورستان صرفا به اجساد سربازان متفقین درگذشته در ایران، در جریان سال‌های ۱۲۹۳ تا ۱۲۹۷ شمسی (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸ میلادی)، جنگ جهانی اول، و همچنین سال‌های ۱۳۱۸ تا ۱۳۲۴ شمسی (۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ میلادی)، جنگ‌جهانی دوم، اختصاص دارد. این گورستان، سال‌ها پیش از سال ۱۲۹۳ شمسی در محوطه روبروی کلیسای سفارت انگلیس احداث شده بود و اجساد عده‌ای از انگلیسی‌ها در آن دفن شد. این گورستان قدیمی در بین اهالی محل به نام «گورستان دولت» نیز معروف است.

بعد از ورودی چوبی این گورستان، بنای گنبدی شکلی با سبک معماری ایرانی به چشم می‌خورد که در بدو امر به نظر می‌رسد شاید مزار یکی از شعرای عارف یا امامزادگان باشد، در حالی که یک بنای یادبود برای دفن‌شگان است. در هر سوی بنای گنبدی به صورت قرینه ۸ کتیبه یادبود قرار دارد که روی آنها بیش از چهار هزار نام نوشته شده و خاطره کشته‌شدگانی است که هیچ نشانی از آنان یافت نشده و فقط به ذکر نام آنها بسنده کرده‌اند.

بسیاری از اتباع سرشناس انگلیس نیز که در ایران می‌مردند در این گورستان دفن شده‌اند. برخی دیگر از دفن‌شدگان این گورستان، افسران و نظامیان انگلیسی هستند که در جبهه‌های جنگ با مسلمانان ترک عثمانی، در جریان جنگ اول جهانی، کشته شدند و اجساد آنان به گورستان قلهک حمل و در آنجا دفن شده است. علاوه بر نظامیان بعضی از دیپلمات‌های انگلیسی و اعضای خانواده‌های آنان هم که در تهران فوت شده‌اند در این گورستان دفن هستند. در میان اجساد مدفون شده، اسامی چند هندی و عراقی نیز دیده می‌شود که در نیروهای مسلح انگلیس خدمت کرده‌اند و پس از کشته شدن اجازه داده شد تا جنازه‌های آنان در این گورستان دفن شود.