آشنایی با هنر باستانی خیمه‌دوزی کشور مصر

 «هنر و صنعت باستانی مصر یعنی خیمه‌دوزی امروزه به تکه‌دوزی‌های دست‌دوز، از آویزهای دیواری گرفته تا روبالشی، اشاره دارد.»

به گزارش شفقنا، منا زکی در  AFP News نوشت: محسن الخیامی سال‌هاست که از کمرنگ‌شدن هنر خود به نام خیمه‌دوزی یا چادردوزی که زمانی بسیار پرمنفعت بوده ناراحت است، و از ترک این هنر باستانی توسط همکاران هنرمند خود به امید پرداختن به شغلی با دستمزد بالاتر افسوس می‌خورد.

این مرد ۶۸ ساله که استاد یکی از قدیمی‌ترین صنایع‌دستی مصر است، بیش از نیم قرن است تکه‌دوزی‌هایی تزئینی انجام می‌دهد که امروزه برای آویزهای دیواری گرفته تا لحاف مورد استفاده قرار می‌گیرد، تا جایی که مشتریانش نام هنرش را بر وی نهاده‌اند.

در گذشته هنر او برای ساخت چادر و پرده‌های نقش‌دار مورد استفاده قرار می‌گرفته، اما با تغییر تقاضا کاربرد آن نیز دستخوش تغییر شده‌است. امروزه خیمه‌دوزی به ساخت اقلام زینتی عمدتاً از جنس پنبه اطلاق می‌گردد که می‌تواند شامل روبالشی و رو رختخوابی نیز باشد، اگرچه نام قدیمی آن یعنی خیمه‌دوزی همچنان پابرجاست.

مغازه آقای خیامی در کنار تعداد زیادی مغازه دیگر، در خیابان مسقف خیمه‌دوزان و در مقابل دروازه سر به فلک‌کشیده باب زوویلا، یکی از دروازه‌های اصلی شهر باستانی قاهره قرار دارد. این خیابان با مغازه‌های صنایع دستی که دارد سال‌هاست گردشگران را مجذوب خود کرده‌است، اما از زمان قیام سال ۲۰۱۱ که موجب سرنگونی حسنی مبارک شد و آشفتگی‌های حاصل از آن، گردشگران دچار وحشت شده و حضورشان در مصر کاهش یافت، در نتیجه این کسب و کار رفته‌رفته رونق خود را از دست داد.

اما آقای خیامی همچنان به کار خود ادامه می‌دهد و در کارهای خود از نقوش فراعنه برگرفته از مقبره‌های باستانی، طرح‌های سبک اسلامی، خطاطی‌های کوفی از جمله ضرب‌المثل‌های عربی یا متون قرآنی بهره می‌گیرد.

هنر باستانی خیمه‌دوزی که قرن‌ها قدمت دارد به زمانی برمی‌گردد که کاروان‌های مسافرتی از چادرهای بسیار بزرگ به عنوان سپری در برابر آفتاب سوزان صحرا استفاده می‌کردند. بعضی معتقدند این هنر به سلسله فاطمیان برمی‌گردد که حدود ۱۰۰۰ سال پیش بر مصر حکومت می‌کرده‌اند، اما برخی بر این باورند که قدمت آن حتی به قبل از آن دوره و به زمان فراعنه نیز می‌رسد.

امروزه هنوز هم برخی افراد از این صنعت در پرده پس‌زمینه در عروسی‌ها، مراسم تشییع جنازه و جشن‌های مذهبی ماه مبارک رمضان و نیز میلاد حضرت محمد صلی‌الله علیه و آله و سلم استفاده می‌کنند.

صنعت خیمه‌دوزی در معرض خطر انقراض

کاهش تقاضا باعث شده‌است هنرمندان این صنعت از احتمال انقراض آن بیمناک باشند، به‌خصوص این‌که به‌نظر می‌رسد نسل‌های جدید تمایل چندانی برای یادگیری این حرفه ندارند و ترجیح می‌دهند منبع درآمد باثبات‌تری داشته باشند. به گفته آقای خیامی، تعداد کسانی که در خیابان خیمه‌دوزان به این پیشه مشغول هستند از ۶۰ نفر در دهه ۱۹۸۰ به ۲۰ نفر کاهش یافته‌است. ممدوح الشریبینی، مدیر اجرایی اتاق صنایع دستی نیز آمار مشابهی را اعلام کرده‌است.

عبدالله فتحی یکی دیگر از خیمه‌سازانی است که از رکود این صنعت شکایت دارد، اما حاضر به ترک حرفه خود نیست. وی معتقد است اگر هنرمندان این رشته یکی پس از دیگری آن را کنار بگذارند، بیم آن می‌رود که صنعت خیمه‌سازی به‌زودی منقرض گردد.

افزایش گردشگری

اگرچه بسیاری از صنعتگران خیمه‌دوز به دنبال جذب خریدار محلی نیز هستند، اما همچنان مشتاقند به روزهایی بازگردند که مغازه‌هایشان مملو از گردشگران بوده‌است. محمود فتوح ۴۸ ساله که در مغازه خانوادگی خود ــ که قدمتش به دهه ۱۹۰۰ برمی‌گردد ــ در خیابان خیمه‌دوزان کار می‌کند می‌گوید: «گردشگران حدود ۹۸ درصد مشتریان ما را تشکیل می‌دادند. برخلاف مصری‌ها، معمولاً گردشگران قدردان تلاش ما بودند.»

از اواخر سال ۲۰۱۷ نشانه‌هایی مبنی بر این‌که ظاهراً گردشگران در حال بازگشت به مصر هستند بارقه‌های امید را در دل این صنعتگران زنده کرده‌است.

آمار رسمی گردشگری در سال ۲۰۱۸ هنوز اعلام نشده‌است. اما ماه گذشته حسام الشاعر، رئیس انجمن آژانس‌های مسافرتی مصر، اظهار داشت که ورود گردشگران به مصر در سال ۲۰۱۸ نسبت به سال قبل از آن افزایشی ۴۰ درصدی داشته‌است. همچنین به گفته سازمان آمار رسمی (CAPMAS) تعداد گردشگران وارد شده به مصر به ۸٫۳ میلیون رسیده‌است.

اما این آمار سال ۲۰۱۸ مربوط به قبل از حادثه آخر دسامبر می‌باشد که در آن، یک بمب کنار جاده‌ای به اتوبوسی گردشگری برخورد کرد و باعث کشته‌شدن سه مسافر ویتنامی در نزدیکی اهرام معروف گیزا گشت. الشاعر معتقد است هدف سال ۲۰۱۹ افزایشی ۳۰ تا ۴۰ درصدی در صنعت گردشگری می‌باشد.

برای تعداد کمی گردشگر که روزانه از خیابان خیمه‌دوزان بازدید می‌کنند، هنر خیمه‌دوزی هنوز هم مورد توجه قرار دارد. امید است با افزایش صنعت گردشگری مصر، این هنر باستانی به روزهای گذشته خود برگردد.