او مرید شریعتی نبود، یاورش بود

پوران، مجاهدی امانتدار
به گزارش جماران، سوسن شریعتی در این مراسم بر یک وجه مشترک بین پدر و مادرش تأکید کرد و گفت، آن‌ها با وجود تفاوت‌هایی که با هم داشتند در یک چیز مشترک بودند و آن عشق به مردم بود. او افزود: وقتی داشتم پیکر بی‌جان مادرم را به حسینیه ارشاد می‌آوردم با من تماس گرفتند که دیرتر بیایم، چون در‌ها هنوز بسته‌اند. آنجا متوجه شدم که پدر و مادرم از این نظر هم به هم نزدیک بودند که کسانی از مرده‌هایشان هم می‌ترسند. سوسن شریعتی مادرش را زنی فداکار و مجاهد توصیف کرد که برای حفظ آثار همسرش کمرهمت بست و تا همین اواخر، زندگی خود را در اختیار فرهنگ و بخصوص انتشار آثار دکتر شریعتی گذاشت. او یکی از نقش‌های مهم پوران شریعت‌رضوی را به ثبت رساندن میراث شفاهی و نیمه‌کاره‌ای دانست که پس از مرگ شریعتی باقی مانده بود.

دختر بزرگ پوران شریعت‌رضوی یادآور شد که مادرش آثار شریعتی را بدون کمترین سانسور، منتشر و در اختیار مردم ایران قرار داد و برای اینکه حفظ امانت کرده باشد حتی دستنوشته‌ها و نوشته‌های خصوصی او را هم جمع‌آوری و منتشر کرد.

سوسن شریعتی در بیان اینکه رابطه پدر و مادرش، رابطه‌ای مراد و مریدی نبود، عنوان کرد: اگر شریعتی دن کیشوت بود، مادر من سانچو بود. در واقع او هیچ گاه مرید شریعتی نبود، همین تفاوت‌ها باعث شد تا عده‌ای در اینکه او شوهرش را درک کرده باشد، تردید کنند. او مستقل بود و با حقوق خودش روزگار می‌گذرانید و برخلاف اینکه زنان معمولاً بعد از مرگ همسران‌شان هیچ‌کاره می‌شوند، پوران شریعت رضوی به سختی توانست متولی‌گری آثار شریعتی را بعد از انقلاب برعهده گیرد.

وی تفاوت پدر و مادر خود را در آزادی و امنیت دانست و توضیح داد: پوران امنیت ما بود، ولی شریعتی با آزادی تعریف می‌شد. تفاوت پوران و شریعتی در موضوعی اجتماعی است.

او مادرش را طرفدار جمله «کوچک زیباست» توصیف می‌کند و معتقد است که پوران شریعت رضوی فتح قله‌های بلند را برای شریعتی می‌گذاشت. سوسن شریعتی درباره این تقابل همچنین گفت: پوران «هم‌اکنون» را سوژه قرار داد و فتح قله‌های دور برای او در اولویت دیگری بود. به همین دلیل بود که پا در رکاب داشته و از نشر تا فروشندگی کتاب را برعهده گرفته است. با اینکه او چریک نبود، ولی یک پارتیزان فرهنگی بود. تفاوت پدر و مادر من در یک دعوای فلسفی هم هست، در ایده‌آلیسم یا رئالیسم؟ در ایده‌آل را چسبیدن یا واقعیت را نگاه کردن؟ پوران از واقعیت‌ها با همه خطراتی که داشت، فرصت می‌ساخت و تمام تلاشش بعد از غیبت همسرش همین بود. ولی شریعتی رمانتیک بود.

او مادرش را بیش از هر چیز یک شخصیت فرهنگی دانست که درگیری با عالم سیاست را با مرگ برادرش در سال ۳۲ تجربه کرده بود. به عقیده سوسن شریعتی، ازدواج با علی شریعتی، پوران شریعت‌رضوی را در مسیر زیست سیاسی قرار داد و بعد از آن، او اگر هم می‌خواست از سیاست فاصله بگیرد، سیاست دست از سر او بر نمی‌داشت. دختر پوران شریعت رضوی در این باره گفت: قبض و بسط مسائل سیاسی پنج دهه اخیر ایران شامل حال پوران شریعت رضوی هم شده است؛ هر چند که خود ایشان هرگز وارد مسائل سیاسی به شکل میدانی نمی‌شود، ولی همیشه در معرض نقد و بررسی بوده است.

او همچنین در حاشیه این مراسم در پاسخ به پرسش خبرنگاری که از نسبت فکری فرزندان شریعتی با میراث فکری او پرسیده بود، گفت: در مورد اینکه حلقه فکری فرزندان شریعتی چقدر به هم نزدیک یا دور است را دیگران باید تشخیص بدهند، ولی در کل همه بچه‌های شریعتی و پوران، خود را متعلق به یک سنت و خاستگاه مشخص ملی - مذهبی می‌دانند که گرفته شده از فکر شریعتی و پوران شریعت رضوی است.

سوسن شریعتی در پاسخ به این پرسش که آیا برای خانواده دکتر شریعتی، موانع و مزاحمت‌های امنیتی هم صورت گرفته است، گفت: بیشترین موانع در دهه ۶۰ و در مورد چاپ و نشر آثار و همچنین ممانعت از برگزاری مراسم سالگرد درگذشت دکتر شریعتی بود. در خرداد ۱۳۶۰ قصد برگزاری بزرگداشت و سالگردی برای دکتر شریعتی داشتیم که برای جلوگیری از برگزاری مراسم، مشکل ایجاد کردند و پوران شریعت‌رضوی در این ارتباط خیلی اذیت شد، چون فکرش را نمی‌کرد روزی برخی انقلابیون، برای خانواده شریعتی ایجاد مزاحمت کنند.

شریعتی بهتر از هر کسی پوران را معرفی کرد
برادر مرحوم شریعت رضوی نیز در این مراسم به وجوه دیگری از زندگی خواهرش اشاره کرد و گفت: پوران مدیر و مدبر و اداره‌کننده تمام خانواده بود، او در تربیت چهار فرزند دکتر علی شریعتی از همه امکانات خود استفاده کرد و امروز هر کدام از آن‌ها برای خود شخصیتی شده و روح پدر و مادر خود را شاد کرده‌اند.

وی افزود: پوران به تنهایی فرزندان دکتر را بزرگ کرد و زندگی خود را وقف انتشار آثار مرحوم دکتر شریعتی کرد. در حقیقت برای شناختن مرحوم خواهرم، هیچ‌کس مانند خود دکتر شریعتی که در قالب یک نامه او را معرفی کرده، نتوانسته او را معرفی کند.

الگویی اجتماعی و اخلاقی از یک زن ایرانی
ناصر فکوهی نیز در این مراسم با یبان اینکه به‌عنوان یکی از نزدیکان خانواده شریعتی در آنجا حضور دارد، گفت: باید به یک جنبه از زندگی پوران خانم دقت زیادی شود. جنبه‌ای که شاید به‌دلیل تغییرات زیاد در شرایط جامعه توجه خاصی به آن نمی‌شود؛ ایشان در ۲۰ سالگی در یک جامعه زن‌ستیز وقتی برای تحصیل به تهران آمده بود، چطور باید از حق خودش دفاع می‌کرد؟ به نظر من پوران از این لحاظ الگویی اجتماعی و اخلاقی است.

این انسان‌شناس و مدرس دانشگاه بیان کرد: زنان امروز در جامعه ما موقعیت بسیار بهتری دارند و این وضع با تلاش آن‌ها در حال بهتر شدن هم است. بی‌تردید ما در ۴۰ سال گذشته دِین بزرگی نسبت به زنان داشتیم و پوران نیز در دوران خودش بسیار تنها بود و برای آنکه وارد دانشگاه شود و در جامعه خود را جا بیندازد تبدیل به یک الگو شده بود. بسیاری از جوانان امروز نیز باید این الگو را برای خود در نظر بگیرند.

فکوهی گفت: پوران با اینکه در بسیاری از موارد تحت فشار بود، اما کسانی را که در بیرون بودند در جریان نمی‌گذاشت. او همیشه به همه امید می‌داد و قدرتی شورشی در وجودش بود که سعی می‌کرد آن را به اطرافیان و بچه‌های اطرافش منتقل کند.

وی در پایان گفت: ما معلم بودن را از پوران یاد گرفتیم و من هرگز ندیدم که بعد از پوران کسی قدر او به بچه‌ها بها داده یا حرف آن‌ها را بشنود. او یک زن شورشی بود و حاضر نبود آنچه جامعه سنتی به زنان تحمیل می‌کند را بپذیرد.

ادای احترام نوه‌ها به سیاق نسل جدید
در بخشی از این مراسم چهار نوه آن مرحوم، هر کدام به نحوی از مادربزرگ خود تشکر کردند. یکی با نواختن ویولن، دیگری با یک دسته گل و دوتن دیگر با سخنرانی برای حاضرین. آن‌ها در سخنان خود از ویژگی‌های شخصیتی پوران شریعت رضوی گفتند که به لحاظ دیدگاه دو نسل بعد از او در نوع خود جالب بود.

خانواده‌ای که مؤمنانه زیستن را به ما می‌آموزند

علی‌اکبر سروش در مراسم ترحیم پوران شریعت رضوی که در کانون امام خمینی (ره) بابل برگزار شد، شریعت رضوی را یک پارسای سیاسی، اجتماعی خواند که این روحیه‌اش به فرزندان او نیز منتقل شده است.

این پژوهشگر تاریخ و فعال سیاسی در مورد خانواده شریعتی نیز گفت که آن‌ها یک کلمه، مقاله یا سخنرانی تند از خود نشان نداده‎اند و با حفظ پارسایی سیاسی و اجتماعی بر محور اصول خود حرکت می‌کنند. او همسر و فرزندان دکتر علی شریعتی را مصداق خانواده‌ای دانست که تلاش می‌کنند بدون هیچ تنشی جامعه ایران را از سنت به مدرنیته ارتقا دهند و این کار آن‌ها را ستود و بسیار بزرگ توصیف کرد.

او با بیان اینکه خانواده دکتر شریعتی با وجود جایگاه پدر در انقلاب، هیچ غنیمتی از این انقلاب به دست نیاوردند، افزود: این همان گوهر نایابی است که امروز ما به آن احتیاج داریم. خانواده شریعتی مؤمنانه زیستن را به ما آموختند.

سروش در اشاره به دشواری‌هایی که پوران شریعت رضوی تحمل کرد، گفت: در یک مقطع از زندگی مشترک‌شان که دکتر شریعتی از دانشگاه اخراج شد و درآمدی نداشت و به سختی امور زندگانی را می‌گذراندند، این زن در مقابل تمام این مشکلات سر خم نکرد و بعد از درگذشت دکتر شریعتی بزرگ، تربیت کردن فرزندان کوچک را هم برعهده گرفت و با شایستگی از این مسئولیت سربلند بیرون آمد و فرزندانی تربیت کرد که امروز در تاریخ، فلسفه و علوم اجتماعی سرآمد هستند.

به عقیده این پژوهشگر تاریخ و فعال سیاسی، شریعتی به هیچ عنوان اعتقاد به انقلاب زودهنگام نداشت و معتقد به خودآگاهی مردم بود و از نظر او دموکراسی بدون خودآگاهی موجب بروز مشکلات در جامعه بود. او گفت: خیلی‌ها شریعتی را معلم انقلاب معرفی می‌کنند، اما من معتقدم شریعتی معلم خودآگاهی تاریخ ما بود و جامعه امروز ما هم به تفکر این دانشمند نیازمند است.

بدون تردید اگر شریعتی را مارکسیست‌ها یا مسیحی‌ها داشتند آن را به یک شخصیت برجسته تبدیل می‌کردند، اما ما این کار را انجام ندادیم و در یک مقطعی از تاریخ انقلاب کتاب‌های این متفکر را از مدرسه‌ها و کتابخانه‌ها خارج کردیم و از طرف دیگر نتوانستیم جایگزین خوبی برای کتاب‌های او معرفی کنیم.