مقصران اصلی سیل شیراز چه نهادهایی هستند؟

بر اساس تحقیقات ارائه شده به شورای شهر شیراز، به نظر می‌رسد پرونده بسیار پیچیده‌تر از این تحلیل‌هاست و نهادها و مسئولان متعددی در چندین سال گذشته تا امروز متهمان تشدید خسارت‌های سیل اخیر بودند.

در این تحقیقات اگر عامل اقلیمی و شدت بارندگی که به گفته مسئولان سازمان آب بالای 60 میلیمتر در ساعت بوده و این میزان بارش ممکن است هر 250 سال یک بار اتفاق بیافتد را به کناری بگذاریم، مهمترین عامل، ناشی از تصمیمات اشتباه نهادها و مسئولان مربوطه در سال‌های گذشته بوده است.

این مطالعات نشان می دهد مسیر حرکتی سیل از پارک بمو تا دروازه قرآن بوده. در این مسیر چندین خطای انسانی باعث سرعت گرفتن جریان سیلاب و تبدیل آن به سیلی خانمان برانداز شده است. این خطاها چه بوده‌اند؟

در سال 1368 شهرداری شیراز اقدام به تهیه طرح جامع سیلاب در حوزه دروازه قرآن می‌کند. طراح آن فردی است به نام دکتر منجمی. بر اساس این طرح، هدایت آب که پیشتر با کانال انجام می‌شده، باید از طریق لوله‌کشی با قطر معادل 1200 میلیمتر در 1400 میلیمتر انجام شود. البته نباید فراموش کنیم در این طرح تاکید شده در بالادست ساخت حوضچه ضروری است.

این طراح قطر لوله را بر اساس بررسی بارندگی‌ سال‌های 66، 67 و 68 پیش‌بینی کرده بوده و گفته سیلاب‌های حاصله در دروازه قرآن بیشتر از 12.5 متر مکعب در ثانیه نخواهد بود در حالی که این برآورد به کل اشتباه است. اما مسئله اینجاست که در سال‌های 87 و 91 دو شرکت دیگر، طرح سال 68 را ارزیابی کردند و هشدار دادند این قطر لوله نمی‌تواند از پس سیلاب‌های آینده شیراز بربیاید. این دو شرکت تاکید می‌کنند مقادیر حداکثر سیلاب محاسبه شده کمتر از واقعیت هستند و سیلاب گاهی معادل 20 متر مکعب هم بوده و تذکر می‌دهند قطر این لوله مناسب نیست. آنها هم بر ضرورت ساخت حوضچه‌ها تاکید کردند اما این هشدارها هیچ‌گاه جدی گرفته نشد. چرا؟

به گفته مهدی حاجتی، عضو شورای شهر شیراز، این حوضچه ها بیرون از محدوده شهر است و متولی اقدامات بیرون از حوزه شهر، سازمان آب است. با این حال یک بار شهرداری برای اجرای این دو حوضچه اقدام کرده، اما از آنجا که در بیرون از حوزه شهر نمی توانسته تملک انجام دهد، در این زمینه موفق نشده است.

شاید برای بسیاری این سوال مطرح باشد: سیلی که در دروازه قرآن ماشین‌ها را با آن شدت در هم کوبید؛ چگونه ایجاد شده است؟ در بالادست دروازه قرآن 10 مسیل برای عبور آب وجود دارد، اما از این 10 مسیل دو مسیل مربوط به حوزه آبریز دروازه قرآن می‌شود که زمان کشیدن جاده کمربندی به اشتباه در بالادست، دو مسیل با هم یکی شده‌ که بتوانند راحت‌تر جاده کمربندی بکشند و به جای آن، دریچه عبور آبی تعبیه شده، دریچه ای که خطای محاسباتی هم دارد. در زمان سیل شیراز، بارندگی‌ها در مسیل‌ها جاری شد ولی از آن‌جایی که دو مسیل یکی شده‌ بودند، جریان آب چند برابر شد. این جریان در جایی خطرناک شد که مسیرش به یک خاکریز رسید و آب پشت آن انباشته شد.

در جاده بالا دستی دروازه قرآن و کنار جاده کمربندی، پادگانی‌ قرار دارد. در این قسمت خاکریزی با ارتفاع 2 تا دو نیم متر ایجاد شده است که به عنوان میدان مشق از آن استفاده می‌شده. زمان وقوع سیل آب‌هایی که در دو مسیل یادشده دو برابر شده بودند، در مسیر خود به خاکریز رسیدند و پشت آن دریاچه‌ای درست کردند که خاکریز را به یکباره تخریب کرده و به سمت دروازه قرآن جاری کرد. این خاکریز را ارتش ایجاد کرده بود که به اشتباه به سپاه نسبت داده شد.

طبق مستندات استانداری شیراز 130 هکتار اراضی بالادست دروازه قرآن در سال‌های گذشته دست‌کاری شده‌اند. یکی از مهمترین این ساخت‌ و سازها مربوط به نیروی انتظامی است. این ارگان در سال‌های گذشته در سمت راست ورودی دریچه آب که مسیل تبدیل به لوله می‌شود، مجتمع رفاهی به نام زمرد ساخته و اطراف آن را آسفالت کرده است. آسفالت نفوذ آب را به شدت کاهش می‌دهند. کنار این دریچه هم دو کانکس تعبیه شده که دقیقا بالای خروجی لوله گذاشته شده که مانع از استقرار بیل مکانیکی می‌شود که باید همواره در آنجا مستقر باشد تا مانع از گرفتگی دریچه شود.

از سوی دیگر گفته می‌شود پلیس ادعا کرده «در ساعت 11 و 48 دقیقه مانع از عبور اتومبیل‌ها به دروازه قرآن شده، در حالیکه سیل در 12 و 12 دقیقه به وقوع پیوسته است»؛ اما فیلم‌های ترافیک نشان می‌دهد هنوز در حدود ساعت 12 و 10 دقیقه هنوز خودروها به سمت دروازه قرآن حرکت می‌کردند.

بررسی پرونده‌ها، پروژه‌ها و تصمیمات نهادها و مسئولان، متهمان تشدید سیل را افزایش می‌دهد و دیگر نمی‌توان تنها به مقصر شمردن شهردار فعلی مسئله را تقلیل داد و این بار باید همه پاسخگو باشند.